YAYHYA HASSAN

Yahya Hassan
YAHYA HASSAN
Gyldendal dansk forlag, 2013.
169 sider

Boka til Yahya Hassan blei lansert i midten av oktober. Allereie før lanseringa fekk ho mykje forhåndsomtale gjennom intervjuet han gjorde med Politiken. Hassan retter kvass kritikk mot foreldregenerasjonen, som han meiner har svikta ein heil generasjon innvandrarungdom: “Vi, der faldt fra på uddannelser, blev kriminelle, og blev bumser – vi blev ikke svigtet af systemet, men af vores forældre”, seier han til Politiken. Forhåndsomtalen og merksemda Yahya Hassan fekk, førte til det Politiken kaller “travle Harry-Potter dage”, då boka kom ut. Nå, halvannan månad etter lanseringa har den unge debutanten seld  37.000 eksemplar av boka si. Både opplaget og debatten Yahya Hassan har skapt er unikt, både i debutant- og lyrikksamanheng!

Under Symposium 2013 på Litteraturhuset presenterte Klaus Rothstein Yahya Hassan som eit eksempel på korleis det er ei journalistisk dreining i jakta på god litteratur. Han forklarte den enorme salssuksessen til den 18 år gamle debutanten med at han har ein story, han er ein figur med ein livshistorie som gjer han salbar. Han er interessant som intervjuobjekt og ikkje minst, han sett problem under debatt, i tråd med Georg Brandes sitt ideal frå 1870. “Men er det ei god bok?”, spør Rothstein. Det same spørsmålet stilde eg meg, før eg fekk tak i boka. Er boka god? Og lever ho opp til hypen? På grunn av den enorme oppsikten boka har vekka, hadde eg lyst til å gjere eit forsøk på å lese boka uavhengig av kontekst. Men det fekk eg ikkje til, og eg vil påstå at det ikkje er mogleg. For styrken til boka ligg nettopp i måten ho kommenterer verkelegheita på.

Baksideteksten til den heilt svarte boka med dei kvite bokstavane YAYHA HASSAN. DIGTE GYLDENDAL, er kort. Det står: “Yahya Hassan, født 1995. Statsløs palestiner med dansk pas.” Og det er det heile. Det er den statslause palestinaren med dansk pass denne episke diktsamlinga handler om. Det er ei sjeldan bok den 18 år gamle, dansk-palestinske innvandrargutten har debutert med. Eg diskuterte boka med min blogg-kollega Line Tidemann, som sa: “Her går vi og venter på den store innvandrarromanen, og så kjem det ei diktsamling“. Og den  sjølvbiografiske og episke diktsamlinga til Yahya Hassan er noko heilt for seg sjølv. Og det ser ut som om ho har dei same ringverknadane som Den Store Innvandrarromanen ville ha hatt. YAHYA HASSAN fortel historia om ein valdeleg far som har svikta barna sine, om feriar til krigsramma Libanon, om moskebesøk i Danmark og om faren som blir mild og vennleg i moskeen, om sosialarbeidarar som henta tolvåringen frå leiligheita til mora og sendt han på campingtur til Sverige med ei gruppe pedagogar, om guten som rømmer og blir henta igjen, om redsle og frykt, om aggresjon og mangel på identitet.

Det tok to veker frå eg bestilde boka til eg fekk eit eksemplar av 7. opplag. Det går som sagt ikkje an å lausrive lesinga frå Yahya Hassan si historie, medieoppstyret og innvandringsdebatten og lese diktsamlinga med eit tekstleg fokus og kommentere sjølve dikta og sjølve teksten. Allereie i første linje i åpningsdiktet, som du kan høyre forfattaren lese i YouTube-filmen under, er det sjølvbiografiske og kritikken av foreldregenerasjonen eksplisitt. Det er som om Yahya Hassan trer ut av teksten og viser fram det unge livet sitt gjennom dei sjølvbiografiske dikta. Det er ikkje mogleg å sjå vekk i frå Yahya Hassan som faktisk person og kun tenke på han som eit tekstinternt diktar-eg.

Dikta er sjølvbiografiske og fortel om Yayha Hassan sitt forhold til foreldre og til samfunnet rundt han på individnivå, samtidig som det er ein enorm sterk kritikk av heile foreldregenerasjonen samfunnsnivå. Det er vondt, sårt og brutalt å lese dikta til Hassan, nettopp fordi så mykje av det han skriv er så sant. For eksempel skriv han om sosialarbeidaren som kjem og henter han for å omplassere han, dagen før Eid i diktet “Tvangsfjernet”:

SÅ VI FLYTTEDE OVER TIL MOR I BLOKKEN VED SKRÅT OVERFOR
MEN I KENDER HISTORIEN
EN SAGSBEHANDLERSKE DUKKER OP MED ET STYKKE PAPIR
OG ET PAR BETJENTE DER BARE GØR DERES ARBEIDE
MOR SIGER
TAG IKKE MIN SØN DET ER EID I MORGEN
MEN DET DER PAPIR
SÅ JEG TAGER MINE SLIDTE SKO PÅ
OG KYSSER PANDER FARVEL (s. 36)

Det beveger meg ekstra mykje å sjå korleis Hassan skriv om dei offentleg tilsette som bare gjer jobben sin og den makta som ligg i eit stykke papir. Dei ser bort i frå at det er dagen før den største religiøse høgtida til den familien kor dei henter sonen. Og samtidig som “det der papir” er viktigare enn Eid-feiringa, får vi eit innblikk i kor framand den danske kulturen er for dette palestinske barnet: 

APPELSINER MED NELLIKER OG RØDT BÅND
HANG FRA LOFTET SOM GENNEMHULLEDE VOODOODUKKER
DET ER SÅDAN JEG HUSKER BØRNEHAVEN
DE ANDRE GLEDEDE SIG TIL JULEMANDEN VILLE KOMME
MEN JEG VAR LIGE BANGE FOR HAM
SOM JEG VAR FOR MIN FAR (s. 7)

Kontrasten mellom representantane for det danske sitt syn på den muslimske høgtida og innvandrarbarnet sitt syn på den danske høgtida er sterk. Og skildringa av guten som sitt i barnehagen og ser på nellikane er den sterkaste skildringa av kjensla av framandgjering i eit velkjent miljø, sidan Obstfelder. Vi møter eit diktar-eg utan rot og tilhøyrigheit i verken det samfunnet han lever eller det samfunnet han har reist frå: “I SKOLEN MÅ VI IKKE TALE ARABISK/ DERHJEMME  MÅ VI IKKE TALE DANSK” (s. 6). Yayha Hassan maler eit sterkt portrett av innvandrerbarnet som er språklaust og identitetslaust i samfunnet og som ikkje kan hente støtte frå foreldra, som burde vore der for å lære barnet å leve i samfunnet.

Eg får gåsehud av å lese om foreldra som slutta å vere foreldre idet dei gjekk av flyet på Kastrup. Eg får vondt i magen når eg les om dei mislykka forsøka sosialarbeidarar og pedagogar gjer, for å rette opp feila foreldra til desse barna har gjort og eg får tårer i auga når eg les om korleis den flinke, kloke eg-forteljaren stadig roter seg borti Hæler-Hassan og hasj-dealarar og etterkvart hamnar i fengsel.  Tekstane som beskriv faren som tar ein planke frå sengebotnen for å slå barna medan mora lager mat på kjøkkenet, broren som blir omskjært med saks på sommarferie i ein flyktningeleir i Libanon, lærarane som sender eleven heim frå skulen fordi han ikkje klarer å tilpasse seg dei andre barna har ein brutalitet som gjer at eg må ta pausar i lesinga. Eg kan ikkje ta inn alt dette på ein gong. Eg må stoppe opp og bruke tid på diktsamlinga, fordi ho er så brutal. Samtidig fryder eg meg over å endeleg lese litteratur som har relevans til det verkelege livet. For Danmark er ikkje langt unna Norge, og dikta om ungdomskriminalitet i den ghettoliknande bydelen Gellerup i Århus blir gitt ut på eit tidspunkt kor avisene er fulle av ransbølgja i Oslo. Når eg sitt i stova mi og les denne boka, ser eg dei store blokkene på Tveita. Eg kan ikkje la vere å spørje meg sjølv om kor mange statslause palestinarar med norsk pass, som veks opp bak vindauga som eg ser frå den trygge heimen min. Det Yahya Hassan gjer med denne diktsamlinga er å vise fram den brutale verkelegheita han og tusenvis av andre ungdommar har vekse opp med. Og med det gjer han litteraturen relevant.

Dei seinare åra har samtidslyrikken i stor grad kretsa rundt språket og kor vidt språket kan seie noko om verkelegheita. Heile siste delen av 1900-talet har det lyriske språket blitt stadig meir eksperimentelt og diktinga har blitt stadig meir innoverretta, mot individet, diktar-eget og språket. Dikta til Hassan er ikkje ei stor språkleg nyvinning. Språket han bruker er enkelt og det er brukt få verkemiddel. Med unnatak av oppløysinga av grammatiske strukturar i det siste diktet, “Langdikt”, er det lyriske språket til Hassan svært enkelt. Det har klare rytmer og innimellom spennande bokstavrim. Men i det store og det heile er det eit kvardagsnært, tilgjengeleg og nøkternt språk, med stor avstand til den eksperimentelle samtidslyrikken. Og likevel, gjennom det enkle, nøkterne og verkelegheitsnære språket, seier Yahya Hassan meir om verkelegheita enn noko anna diktsamling eg har lese, frå 2000-talet. Og dermed er diktsamlinga, med si enkelheit likevel nyskapande, fordi ho skil seg så markant frå slik eg er vant med å lese og tenke om dikt. Boka er og i eit sjangermessig grenseland, mellom kortnovella, sjølvbiografien, fragmentromanen og prosadiktet. Det at det står dikt på omslaget, gir meg som lesar bestemte forventningar til teksten. Og tekstane til Hassan framstår som nyskapande, nettopp fordi dei er så annleis enn det eg er vant med å lese, når eg les dikt.

Alle dikta er skrivne med versalar. Det er heller ikkje brukt noko form for teiknsetting i heile boka. Boka blir dermed veldig monoton, reint typografisk. På nokre få punkt er mangelen på teiknsetting med på å skape tvetydigheiter i språket, som bare gjer diktet endå meir interessant å lese. Først då eg høyrde Yahya Hassan lese frå boka, i filmklippa som ligg på forlaget si nettside blei den monotone typografien verkeleg levande for meg. Gjennom framføringane av dikta, les Hassan nemleg med ei ekstremt monoton stemme, nesten utan variasjonar i tonefall. Dikta er ikkje bare biografien hans, dei er livet hans. Dei er ei enormt sterk skildring av ei rå og brutal oppvekst, som skaper eit sterkt nærvær mellom meg som lesar og diktar-eget i teksten. Og gjennom den monotone opplesinga distanserer forfattaren Yahya Hassan seg i neste omgang frå eget i teksten. Han å skaper dermed ein slags avstand mellom forfattarskikkelsen og diktar-eget, til tross for det enorme nærværet i dei sjølvbiografiske tekstane.

Etter at diktsamlinga blei gitt ut, har Hassan blitt trua av fleire sentrale personar i det muslimske miljøet han har vekse opp i og kritisert i boka si. For bare ei veke sidan blei han slått ned av “TO MUHAMEDANERE/ EN MED TØRKLÆDE PÅ SLÆB/ EN MED SKÆG”, ei hending han har skrive eit nytt dikt om, som kan lesast her.