Den siste veka I begynnelsen av juni (for ja, det tar litt tid frå eg begynner på eit bloggutkast til eg fullfører det) hadde vi eit prosjekt på Snaplioteket på Snapchat, som har handla om å reise jorda rundt med bøker. Allereie på nyåret delte vi inn verda i sju regionar og fordelte dei mellom oss, for å presentere det på Snaplioteket. For meg personleg har dette prosjektet vore både spennande og lærerikt. Og eg kjenner at eg nok vil komme til å gi meg sjølv fleire slike utfordringar, som går på å lese bøker frå land eg ikkje har lese så mykje frå.
Til å begynne med var det vanskeleg å finne gode bøker frå Midtausten og Nord-Afrika. Det var ikkje vanskeleg å finne gode bøker om Midtausten og Nord-Afrika. Det var lett å finne bøker skrivne av journalister eller andre som har reist mykje i regionen og det var lett å finne bøker skrivne av forfattarar som har flytta frå regionen og som betrakter dei arabiske landa på avstand. Særleg forfattarar som sjølv har flytta til vestleg kultur, både fysisk og mentalt. Men bøker frå dei arabiske landa, altså bøker som skildrer kvardagslivet til dei som framleis bur der, var det vanskeleg å finne.
Eg har forsøkt å leite etter grunnar til at det er så lite litteratur som er tilgjengeleg på dei språka eg les, frå dei arabiske landa. Ein grunn kan vere at mykje arabisk litteratur tradisjonelt har vore dikt. Den arabiske kulturen har ikkje den same tradisjonen for forteljande diktning som den vestlege kulturen. Og når det kjem til språkstruktur, er språka så ulike at det er vanskeleg å omsette arabiske dikt til europeiske språk. Ein annan grunn, fann eg i forordet til novellesamlinga Madinah: City Stories from the Middle East:
Very often, though not in all cases, Western publishers only choose to translate notorious names or works that have been censored in their own country (indeed, censorship has almost become a gurarantee of translation, celebrity and financial prosperity), or works from areas which are in a state of crisis.
What about the other equally talented, yet less famous writers? What about the excellent, yet uncensored, “non sensationalist” works?
(Joumana Haddad)
At sensasjonspreg og sensur blir eit ekstra insentiv for at dei vestlege forlaga skal omsette bøker, er i utgangspunktet ikkje noko negativt. Det betyr jo tvert i mot at forfattarar som ikkje kjem til orde i sine eigne heimland, får slippe til i andre land. Samtidig vil eg gi Joumana Haddad rett i det ho skriv om at det er uheldig dersom det stemmer at det bare er desse bøkene som blir omsett til engelsk. Sjølv ser eg at i den prosessen med å leite etter gode tekstar frå dei arabiske landa, har det vore overvekt av bøker som har blitt sensurert, gitt ut første gong i Vesten etter at forfattaren har søkt ein eller annan form for eksil eller liknande. Og Haddad har eit poeng når ho skriv at det ikkje er desse bøkene som skildrer kvardagslivet i dei arabiske landa. Ein av følgjarane våre på snapchat kommenterte også at veldig mange av dei arabiske bøkene som blir omsett, blir omsett til fransk. Og mange av dei nord-afrikanske, arabiske landa, har jo òg bakgrunn som franske koloniar og tettare bånd til det franske språket enn til det engelske. Så det kan hende at landskapet hadde sett veldig annleis ut, dersom eg faktisk hadde lese fransk (eller arabisk, ikkje minst. For dette handler jo om kva som blir omsett, ikkje kva som blir skrive).
Til å begynne med strevde eg med å finne gode bøker frå dei arabiske landa, Midtausten og Nord-Afrika. Men etter kvart som eg leita meir på dei riktige plassane, fann eg fleire bøker eg har lyst til å anbefale vidare:
Banthology. Stories from Unwanted Nations er ei novellesamling som blei gitt ut då Trump la ned innreiseforbod til USA frå Sudan, Syria, Iran, Libya, Somalia, Irak og Yemen. Samlinga har sju noveller frå desse sju landa. Og novellene er sterke tekstar som viser fram heilt vanlege folk som på ulike måtar blir prega av konfliktane som har oppstått mellom heimlandet deira og USA eller andre vestlege land.
I innleiinga til Banthology blir noko av det same poenget som Haddad framhever over, vektlagt. Redaktør Sarah Cleave skriv at etter 11. september 2001 auka den vestlege interessa for litteratur frå Midtausten og Nord-Afrika, men at ein stor del av dei historiane som blir fortalde har ein tendens til å skulle framstille “essensen” av det arabiske: “meaning that the writers themselves had to bear the burden of representing an entire region or country”. Eg kjenner at det er viktig for meg, når eg les bøker frå andre deler av verda, å tenke at folk frå for eksempel dei arabiske landa er like ulike som folk frå Norge. Og eg ønsker å lese bøker som viser fram dette, utan å generalisere det arabiske eller gjere hovudpersonane til ein stereotyp for alle arabarar (slik eg opplever at for eksempel forfattarar som Kahled Housseini gjer, i Drageløperen og Tusen strålende soler).
Særleg den sudanske novella, “Bird of Paradise” av Rnia Mamoun, gjorde veldig sterkt inntrykk på meg. Her møter vi ei kvinne som er “fanga” på ein amerikansk flyplass, på grunn av innreiseforbodet. Ho har ikkje pengar og ikkje mat, og ho er langt frå aleine om å vere i denne situajsonen. Kvinna ser tilbake på oppveksten på den sudanske landsbygda, tanken om kor langt unna hovudstaden var då ho var barn og minnene om flya som flaug høgt over hustaka og representerte verda utanfor. Denne novella blir så sterk for meg, fordi hovudpersonen er eit menneske i ein fortvila situasjon, som ser tilbake på ein barndom då ho var eit heilt vanleg barn.
Banthology er ei samling tekstar som i alle fall eg kjenner eg treng tid på å fordøye. (Eg fekk spørsmål på snap om denne fantest på norsk. Det gjer ho ikkje, så vidt eg veit. Sjølv har eg lese Kindle-utgåva av boka, kjøpt på Amazon).
Vitser til soldatene av Mazen Maarouf er ei anna novellesamling som eg òg kjem til å lese fleire gonger. Denne blei gitt ut på norsk nå i vinter. Forfattaren har vekse opp i Libanon med palestinske foreldre, men er nå islandsk statsborgar.
Tittelnovella “Vitser til soldatene” utgjer ein tredjedel av den 160 sider lange boka. Forteljarstemma er ein gutt, som på eit barns naive måte forsøker å manøvrere i ein kvardag med både element som soldater og bomber og meir kvardagslege element som drittslenging i skulegården. Det eg blir mest fascinert over i denne novella, er at det er så tydeleg at hovudpersonen ikkje veit om noko anna enn den kvardagen han lever i. Og det trur eg gjeld dei aller fleste barn, enten dei lever i krigsramma land eller andre plasser. Som barn veit ein ikkje om så mykje anna enn dei rammene ein har rundt seg, og dermed er det ikkje noko ekstremt eller unormalt eller voldsomt med kvardagen til eit barn, sjølv om barnet veks opp under det vi frå utsida vil kalle ekstreme forhold. Og det synes eg Maarouf får tydeleg fram i denne novella.
Den novella som gjorde sterkast inntrykk på meg i denne samlinga var likevel den som heiter “Gramofonen”. Denne er langt kortare enn tittelnovella, men har mykje av det same perspektivet, eit barn som fortel om faren sin, i ei novelle der bombinga av heimbyen er ein del av bakteppet. Heller ikkje her er krigen eksplisitt tematisert, den er bare ein del av kvardagen. I denne novella er det relasjonen mellom far og son som står i sentrum.
Den korte, afghanske romanen Aske og jord (eller er det ein roman? kanskje det er ei lang novelle?) på bare 75 sider, er ei bok eg kjem til å hugse. Både steminga i boka og språket gir meg assosiasjoner til The Road av Cormac McCarthy (slik eg hugser denne boka, med forbehold om at det er nokre år sidan eg las The Road). Det er ein enkel og poetisk tekst om ein bestefar og eit barnebarn som skal forsøke å finne faren til barnebarnet for å fortelje han at mora og bestemora til barnet er drepne i ein bombeeksplosjon. Barnet har mista hørselen, men frå barnet sitt perspektiv verkar det som om det er verda rundt som har slutta å lage lyd. Både landsskapsskildringane og skildringane av støvet som har lagt seg over det krigsramma landet gjorde spesielt inntrykk på meg, saman med den indre monologen til barnet som ikkje høyrer lenger. Denne boka skal absolutt på lista over årets sterkaste lesaropplevinger. Eg har allereie kjøpt ei bok til av Atiq Rahimi, Faen ta Dostovjevskij, som ifølgje omtalen er ei afghansk tolkning av Forbrytelse og straff. Den ser eg fram til å lese.
Kurdisk-libanesiske Rabih Alameddine er også eit nytt forfattarbekjentskap for meg. Den norske omsettinga heiter En overflødig kvinne, og det norske forlaget har gitt boka eit cover som gir meg assosiasjonar til kulturimperialistiske kjærleiksromaner for kvinner som vil lese om kor fælt det er i Midtausten. Dette valet av omslag er for meg heilt uforståeleg, for dette er på ingen måte ei sånn bok. Bare det at kvinna på forsida bærer hijab, medan hovudpersonen gjer eit poeng utav å ikkje gjere det, får meg til å lure på om omslagsdesignaren i det heile tatt har lese boka?
Men dersom vi ser bort frå misforholdet mellom omslag og tekst, er dette òg ein roman eg kjem til å hugse. Hovudpersonen er 72 år gamle Aaliya, som ved ei feiltaking farger håret sitt litt for blått. Ho har brukt livet sitt på å omsette vestlege klassikarar til libanesisk. Og romanen speler i stor grad på litteraturinteressa til denne fiktive kvinna. En overflødig kvinne er “a bookish book”, men eit hav av referanser og ei lang liste over både omtalte og siterte bøker i slutten av boka. Og likevel er det ikkje ei “flinkisbok”, der ein får inntrykk av at forfattaren bare skal vise fram kor mykje han har lese. Omgangen med anna litteratur blir elegant og det fungerer veldig bra. Og i denne boka gir refleksjonane rundt litteraturen frå vesten og kvardagen i Beirut eit veldig godt utgangspunkt for å sjå begge kulturane og kulturforskjellane både innanifrå og utanifrå, på ein måte som fungerer veldig godt. Eit lite minus for at avslutninga bryt litt med resten av teksten. Men likevel ei god bok, som er verdt å lese til tross for ein litt underleg slutt.
Eg har lese fleire bøker frå Midtausten og Nord-Afrika til dette prosjektet. Men det er desse fire eg vil trekke fram, fordi dei har gjort veldig sterkt inntrykk på. Og med antologien frå dei forbudte landa, har eg ei lang liste med forfattarnamn eg vil lese meir av. Eg kjenner ei oppriktig interesse for å bli endå betre kjent med litteratur frå dei arabiske landa, og eg tar gjerne i mot tips til fleire gode bøker frå, ikkje om, dette området. Sjølv kjenner eg at eg har lyst til å sette meg litt inn i den arabiske diktekunsten, i den grad det lar seg gjere utan for store språkbarrierer.
mellom linjene 