Leseåret 2015 – nokre høgdepunkt

Vi har skrive 2016 i drøyt to veker nå og det er kanskje for seint å begynne å skulle oppsummere fjoråret og sjå framover i det nye. Men eg gjer det likevel – det kjennest naturleg å starte der, når det er lenge sidan forrige blogginnlegg. For sjølv om 2015 var eit år prega av sjukehusinnleggelsar, behandling og utredningar snarare enn lesing og blogging, har eg fått unna heile 67 bøker (av 52, som var det målet eg sette meg i goodreads). Kun 10 av desse er vanlege e-bøker eller papirbøker. Og 57 av bøkene er lydbøker eg har lytta til gjennom Storytel. Det er noko med det at lydbøker synest mindre konsentrasjonskrevande enn bøker på papir eller lesebrett og det har passa meg god i 2015. Det at eg har lese mange lydbøker gjennom Storytel, har gjort noko med utvalet av bøker eg har lese:
Eg har kun lese ei norsk bok frå 2015.
Eg har lese fire 1001-bøker (ei ebok og tre lydbøker).
Eg har lese veldig mange bøker frå slutten av 90-talet og fram til for eit par år sidan. Eg vil anta at det er rettigheitsproblematikk som gjer at desse bøkene er i overvekt på Storytel.
Eg har gått frå å vere ein som ikkje les krim, til ein som lytter til krim.

Island
Ei av verkeleg gode lyttaropplevingane mine i 2015 har vore bøkene til Arnaldur Indridason om etterforskaren Erlendur Sveinson og kollegaane hans.

Dette er mørk og saktegåande krim med ei heilt spesiell stemning og karakterar som har djubde. Landskapsskildringane, klimaet, dei lyse sommarnettene, dei mørke vintrane og den røffe, islandske naturen med vatn og fjell, isråkar og ville landskap er svært mektige og sentrale. Kombinasjonen av ein oversikteleg hovudstad som stadig veks og dei mange små, gudsforlatte fiskevera langs kysten kor alle veit alt om alle lager eit bilete av ulike miljø som eg som nordmann og kan kjenne meg igjen i. Samtidig får vi gjennom bøkene ei grundig innføring i historien til eit land som låg strategisk plassert mellom USA og Sovjetunionen under den kalde krigen. Fleire av bøkene viser seg å dreie seg om gamle saker som av ulike årsaker blir reaktualisert og vidare oppklart. Og som ein raud tråd gjennom heile serien, kjem vi stadig tettare innpå etterforskarane, og særleg Erlendur, ein eldre politimann som ber med seg eit indre mørkre. Ivar Nørve sin stemme passer spesielt godt på denne karakteren.

I tillegg til å høyre på bøker frå Island, har eg strikka ei Lopapeysa, ei islandsk kofte frå boka Islandsk strikk. Eg har alltid strikka mykje og dei siste åra har eg fått ei stadig større interesse for mønsterstrikk frå Island, Shetland og Færøyene. Dette er jo hardføre øyer, med mykje sauehald og garnproduksjon. Og ein veldig spennande mønstertradisjon. Så når eg ikkje les bøker, forsøker eg blant anna å bli betre kjend med denne tradisjonen.

Krim
Via Storytel har eg pløya gjennom fleire norske og svenske krimforfattarar, mellom anna Anne Holt, Karin Fossum, Hans Olav Lahlum, Lars Keppler, Vibeke Groth og Eystein Hanssen. Ingen av desse kan måle seg med Indridason sine bøker, som verkeleg er heilt spesielle. Og fleire av dei har rett og slett for mykje action i bøkene sine, etter min smak. Eg har ikkje sansen for å lytte eller lese meg gjennom dramatiske scener og politijakter. Slikt er definitivt best på film. Likevel, eg sitt igjen med ei kjensle av at eg har fått tetta eit stort hull i mi personlege litteraturhistorie og det er kapittelet om nyare krim.

Til tross for at Lahlum sine bøker tidvis har vore litt pretensiøse, har eg likt stilen hans best. Han skriv krim frå Oslo på 60-talet, kor mesteparten av spenninga ligg i det taktiske. Det er (litt for?) åpenbart at Agatha Christie er eit stort førebilete for Lahlum. Og når ein høyrer alle bøkene på lydbok blir gjentakinga av ein del velbrukte fraser som «Dette er et mysterium i mysteriet» og refleksjonar rundt «det åpne roms forbannelse» versus «det lukkede roms mysterium» gjentatt litt for mange gonger. Formen på bøkene er og veldig gjentakande. Politietterforskaren får servert ei sak han tilsynelatande løyser aleine, til tross for at det eigentleg er venninna Patricia som løyser sakene for han. Eg vil likevel tru at det som opplevest som repetetivt under denne typen maratonlytting, ikkje vil vere eit problem for lesarar som les bøkene med nokre års mellomrom. Kan hende er desse bøkene best i mindre porsjonar?

Karin Fossum er òg ein forfattar eg vil trekke fram. Eg trur eg kjenner igjen plottet frå nokre av bøkene frå TV-seriar eller filmar. Det er ein særleg kvalitet over bøkene hennar. For det første går utforsker ho psykologien til gjerningspersonane på ein måte som – så vidt eg kan vurdere – er unik. Fossum sine bøker står i stor kontrast til den gjentakande formen på Lahlum sine bøker. I Konrad Sejer-bøkene varierer det veldig om forteljarperspektivet ligg hos offer, gjerningsperson eller etterforskar. Og denne vekslinga imponerer meg, fordi ho skriv fram truverdige kriminelle som ofte samtidig er ofre. Og samtidig er etterforskar Konrad Sejer hovudperson gjennom bøkene, samla sett. Særleg interessant er boka Drapet på Harriet Krohn, som ikkje kan lesast utan assosiasjonar til Dostovjevskijs Forbrytelse og straff. Her er både oppbygginga og etterforskinga svært lik.

1001-bøker
Eg har framleis lista over 1001 bøker eg må lese før eg døyr, både i bokform og som ein app kor eg fører reknskap med bøker etter kvart som eg  har lese dei. I år har lista mi fått fire nye kryss:

To Kill a Mockingbird av Harper Lee, boka som eg – og heile resten av den lesande verda las i vår, for å vere klar til Go set a Watchman skulle komme ut – står som eit av høgdepunkta i 2015. Både Atticus og Scout er litterære karakterar eg kjem til å hugse. Og eg elsker dei tørrvittige kommentarane til Atticus, kor han får sagt så mykje med så få ord. Forteljarteknisk er To Kill a Mockingbird ei utruleg god bok. Boka blir fortald gjennom det litt barnslege ordelaget til den ni år gamle jenta Scout, noko som gir boka ein dobbel botn. Vi får ein stadig demonstrasjon av korleis eit barn får med seg meir enn dei vaksne trur, samtidig tida med ei dobbelheit mellom det niåringen forstår og det lesaren forstår at niåringen ikkje forstår. Og dette inviterer lesaren til å heile tida sjølv ta stilling til det som blir fortald. Sjølve historia om barna til advokaten som skal forsvare ein svart mann, er eit interessant innblikk i amerikansk historie. Boka fortel om forholda i sørstatane, om korleis svarte og kvite lever i kvar sine små samfunn i same bygda, og om grenser som helst ikkje skal kryssast.

I haust brukte eg nesten 35 timar på å lytte til lydboka Greven av Monte-Cristo av Alexandre Dumas, lese av Knut Risan. Og eg må bare seie at det er noko spesielt med desse store, europeiske 1800-talsromanane! Som fleire andre lange romanar frå den tida, var boka opprinneleg skriven som føljetong i ei avis. Hovudpersonen i romanen, Edmound Dantès, blir feilaktig anklaga for å vere bonapartist og dermed fengsla for landsforræderi. Han blir ført bort frå den gamle faren sin og frå sin store kjærleik, den vakre Mercédès, som begge trur han er død. I fengselet møter han ein gammal prest som påstår at han har ein skatt som er skjult på øya Monte-Cristo. Etter eit dristig, men vellykka rømningsforsøk, reiser Dantès til Monte-Cristo, finn skatten som presten har fortald om og lever vidare under namnet Greven av Monte-Cristo. Denne mystiske figuren, som vekker oppsikt i sosieteten, bruker resten av livet sitt på å hemne dei tre som stod bak dei falske anklagene mot han, som ung. Intrigene og dramatikken som foregår i kretsen rundt den sjølverklærte greven er så innfløkte og så kompliserte at bare dette aleine gir boka stor underhaldningsverdi. I det heile tatt er det ei spennande og velskriven bok, som heile tida blir drive framover av greven sitt hemnønske.

Der Greven av Monte-Cristo får si hemn og blir ein verdig mann, er skjebnen til borgermesteren i boka Borgermesteren av Thomas Hardy den motsette. Der den gode hovudpersonen til Dumas får den gjenreisinga han fortener, blir den tåpelege og korttenkte borgarmestaren straffa, i god, naturalistisk stil. Opprinneleg var han ei fyllebøtte, som selde kona og dottera si til ein sjømann under ei fyllekule. Vidare klarer han på eit vis å bygge seg opp til å bli ein sentral handelsmann i byen Casterbridge, kor han etter kvart blir borgarmester, før den tidlegare kona hans og den voksne dottera oppsøker han igjen. Til tross for at han har klart å arbeide seg opp, viser det seg at borgarmestaren har ei rekke uforsonlege og uforanderlege karaktertrekk. Dette fører – i tråd med den naturalistiske rettferden – i neste omgang til at lykka ikkje kan vare. Den smått ironiske undertittelen The Life and Death of a Man of Character viser seg å vere svært passande på denne romanen som nær sagt utvikler seg til ei farse. Romanen er både djupt tragisk og samtidig svært humoristisk viss ein les boka med ei ironisk distanse til karakterane.

Dr. Jekyll og mr. Hyde av Robert Louis Stevenson står på omtrent alle burde lese-lister eg har sett, trur eg. Og boka har og blitt opphav til ei rekke myter om multippel personlegheit som fenomen og «Jekyll og Hyde» har nærast blitt eit omgrep. Og boka er for så vidt verdt å lese, men eg var skuffa over kor overflatiske skildringane av den berykta doktoren med to ansikt viste seg å vere. Dette er ikkje ei bok som er betre enn sitt rykte, snarare tvert i mot. Historien om dr. Jekyll og mr. Hyde blir fortald av dr. Jekyll sin venn og advokat mr. Utterson. Samtidig som det skjer ei rekke kriminelle handlingar i London, angiveleg utført av ein mystisk mr. Hyde, trekker den gode doktoren seg meir og meir bort frå andre venner, noko som vekker advokaten si uro og han forsøker å finne ut kva det er som foregår rundt vennen. Eg var som sagt skuffa over boka og eg er litt usikker på om det skyldest at eg åpenbart visste at Jekyll og Hyde var same person. Det kan hende mystikken rundt desse to ville vore sterkare om boka ikkje hadde hatt det ryktet ho har. For nå venta eg nær sagt bare på at karakterane rundt dr. Jekyll skulle skjønne det åpenbare. Og det er kanskje eit dårleg utgangspunkt for ein roman som strengt tatt blir driven fram av spenning og mystikk.

2016
For å oppsummere, har 2015 vore eit annleis leseår. Både fordi eg har lese så mange lydbøker og fordi eg dermed har vald andre bøker enn dei eg normalt vel. Og samtidig har eg samla opp ei rekke bøker eg håper å få lese i 2016.

Eg håper at eg endeleg skal få til å delta på Bokhylleutfordringa (som framleis blir organisert av flotte Hedda, som har steppa inn), 1001-lesesirkelen til Line og samlesinga av dei nominerte bøkene til Bokbloggerprisen. I år har eg bare lese ei av bøkene på langlista, og der eg tidlegare år har hatt ei kjensle av å ha oversikt over norske utgivelsar er det nå fleire ukjende titlar på lista. Det må jo bety at samlesinga utover våren og sommaren vil bli spennande.

Godt nytt år, Internett. Håper 2016 blir eit år med mange gode bøker.